Maurits Cornelis Escher (Leeuwarden, 17 juni 1898 – Hilversum, 27 maart 1972) was een Nederlandse kunstenaar, graficus, die het meest bekend stond om zijn houtgravures en lithografieën, waarin hij over het algemeen speelde met wiskundige principes.

Zijn gravures verbeelden vaak onmogelijke constructies, studies van oneindigheid en in elkaar passende geometrische patronen die geleidelijk in volstrekt verschillende vormen veranderen.

Bekende voorbeelden van Eschers werk zijn Tekenen, waarin twee handen elkaar tekenen, Lucht en water I en Lucht en water II, waarin een samenspel van licht en schaduw ervoor zorgen dat vissen in het water overgaan in vogels in de lucht, Dag en nacht, waarin zwarte vogels voor een daglandschap overgaan in witte vogels die ’s nachts vliegen, en Klimmen en dalen, waarin rijen mensen in een oneindige lus trappen op- en aflopen, op een constructie die onmogelijk gebouwd kan worden en die alleen getekend kan worden door gebruik te maken van gezichtsbedrog en perspectief.

Het werk van Escher bevat een sterk mathematische component en veel van de werelden die hij tekende zijn gebouwd rond onmogelijke objecten zoals de Penrose-driehoek. 

Biografie 

Jeugd
Escher werd geboren in 1898 in Leeuwarden als de jongste zoon van waterbouwkundig ingenieur George Arnold Escher en diens tweede vrouw, Sarah Gleichman. Binnen het gezin werd hij Mauk genoemd. In 1903 verhuisde de familie naar Arnhem, waar Escher de HBS volgde. Hij was goed in tekenen, maar verder was hij geen goede student: hij doubleerde tweemaal en zijn resultaten waren pover. In 1919 ging Escher, die volgens zijn vader een wetenschappelijke opleiding moest hebben, in Haarlem studeren aan de School voor Bouwkunde en Sierende Kunsten. Al gauw schakelde Escher over naar de richting van de sierende kunsten, waar hij les kreeg van Jessurun de Mesquita, een jood van Portugese afkomst, met wie hij contact zou houden tot in 1944, toen De Mesquita door de Nazi’s werd vermoord. Escher verliet de school in 1922. 


Verdere leven
Van dan af reisde Escher regelmatig en graag naar Spanje en vooral Italië, waar hij Jetta Umiker ontmoette, met wie hij in 1924 trouwde en die hem drie zonen zou schenken: George, Arthur en Jan. Van de zuidelijke landen tekende Escher landschappen (die hij zou gebruiken in latere werken) en planten, en in Spanje bestudeerde hij de Moorse decoraties. Escher en zijn vrouw vestigden zich in Rome tot in 1935, toen het regime van Mussolini voor Escher onaanvaardbaar werd, en de familie verhuisde naar Château-d’Oex in Zwitserland. Escher voelde zich niet thuis in de Zwitserse sneeuwlandschappen en in 1937 verhuisde de familie naar Ukkel, nabij Brussel. In 1941 verhuisde de familie naar Baarn in Nederland, waar hij verbleef tot in 1970. Deze periode is Eschers meest productieve, enkel twee operaties weerhielden hem ervan prenten te maken. Escher’s vrouw kon echter niet aarden in Baarn en in 1968 verhuisde ze terug naar Zwitserland, waar ze de rest van haar leven zou doorbrengen.

In 1970 verhuisde Escher naar de Rosa-Spier-Stichting in Laren, een rusthuis voor bejaarde kunstenaars waar hij een eigen atelier had. Escher overleed op 73-jarige leeftijd te Hilversum. Hij werd begraven op de Nieuwe Algemene Begraafplaats aan de Wijkamplaan te Baarn. 


Werk 

Techniek
Escher had een sterke voorkeur voor technieken waarbij men met een zwart vlak begint en zwart weghaalt. Escher gebruikte dan ook houtsnede, houtgravure, lithografie en (in mindere mate) mezzotint. Tijdens zijn HVS-opleiding maakte hij ook enkele lino’s.

Escher erfde van Jessurun de Mesquita een voorliefde voor houtsnede op lang hout, maar later (vanaf 1931) gebruikt Escher ook houtgravure (op kops hout), omdat men hiermee gedetailleerder kan werken. Houtsnede zou echter voor Escher een veelgebruikte techniek blijven.

In 1929 maakte Escher zijn eerste lithografie. Met lithografie kan men ook grijstinten gebruiken, maar het contrast is beperkt. In 1946 waagt Escher zich dan ook aan mezzotint, ook wel ’zwarte kunst’ genoemd, omdat hiermee sterker contrast mogelijk is. Mezzotint vergde echter te veel geduld, en Escher zou in totaal slechts zeven mezzotinten maken.

Escher bezat een grote technische vaardigheid. Een voorbeeld hiervan is de prent Draaikolken, waarin afbeeldingen van rode en groene vissen het vlak vullen. Beide kleuren werden afgedrukt met hetzelfde blok hout, maar bij het afdrukken van de ene kleur was het blok 180 graden gedraaid t.o.v. het afdrukken van de andere kleur.

In het begin was techniek belangrijk voor Escher (en dat zou ook zo blijven), maar op een gegeven ogenblik was technische vaardigheid niet meer het hoofddoel. Escher wil dan de wonderlijke ideeën in zijn hoofd uitdrukken in prenten, en techniek is hiervoor (slechts) een middel. 


Onderwerpen
In Eschers vroegste werk vinden we vooral landschappen, waarvoor hij inspiratie vond in Italië, en ook wat stillevens en portretten. Pas vanaf zijn veertigste maakte Escher "Escheriaanse" prenten. Hieronder volgt een opdeling van de onderwerpen die typisch zijn voor Escher. De opdeling is artificieel, dekt niet alle prenten, heeft overlappingen en er zijn ook andere opdelingen gepubliceerd.

Regelmatige vlakvulling
Met regelmatige vlakvulling bedoelt men een prent die volledig gevuld is met gelijkvormige figuurtjes die elkaar nergens overlappen. Escher inspireerde zich hiervoor op de Moorse kunstwerken zoals hij die zag in Alhambra in Spanje. In de Moorse kunstwerken waren de figuurtjes abstract, maar bij Escher stellen ze herkenbare dingen voor (meestal diertjes zoals reptielen, vissen en vogels). Soms transformeren de figuurtjes (bijvoorbeeld van vissen in vogels) zoals in de prent Metamorfose II, waarvan een verlengde versie in het hoofdpostkantoor van Den Haag geschilderd was . Andere voorbeelden van prenten waarin regelmatige vlakvulling wordt gebruikt zijn Lucht en water I, Lucht en water II en Dag en nacht. Escher maakte veel prenten met regelmatige vlakvulling en het bleef lange tijd een vruchtbare bron van inspiratie.
Twee dimensies, of drie dimensies?
Een voorbeeld hiervan is de prent Tekenen. Enerzijds lijkt het alsof Escher een afbeelding heeft gemaakt van een eerste driedimensionale hand, die een tweede, tweedimensionale hand tekent, anderzijds lijkt het alsof de eerste hand juist tweedimensionaal is, en getekend wordt door de tweede hand, die driedimensionaal is. Een ander voorbeeld is Prentententoonstelling, waarop een man naar een prent kijkt waarop hij zelf afgebeeld is. Reptielen is een combinatie van regelmatige vlakvulling en de relatie twee dimensies - drie dimensies: Escher beeldt een openliggend schrift af, waarin een regelmatige vlakvulling getekend is, maar één van de reptieltjes in de regelmatige vlakvulling stapt uit het schrift en maakte een toertje op de tafel.
Onmogelijke ruimtelijke objecten
Een voorbeeld hiervan is Klimmen en dalen. Op deze prent lopen mensen op een soort wenteltrap met maar één wenteling, maar waarvan begin en einde aan elkaar zijn vastgemaakt, zodat de mensen steeds kunnen klimmen zonder ooit hoger te geraken. Andere voorbeeldjes zijn Belvedere, waarop een onmogelijke kubus wordt afgebeeld, en Waterval, waarop een onmogelijke driehoek wordt afgebeeld.
Perspectief
Escher had een voorkeur voor eigenaardige gezichtspunten. Een voorbeeld is Boven en onder, waarop eenzelfde tafereel vanuit twee verschillende gezichtspunten wordt bekeken.
Oneindigheidsbenaderingen
Voorbeelden hiervan zijn Cirkellimiet I, II en III, en Vierkantlimiet. Deze voorbeelden zijn allemaal regelmatige vlakvullingen, maar aan de randen worden de afgebeelde figuurtjes steeds kleiner, zodat er uiteindelijk schijnbaar oneindig veel figuurtjes afgebeeld zijn. Ringslangen is een ander voorbeeld hiervan.
Simultane werelden
Een voorbeeld hiervan is de prent Drie werelden; de drie werelden zijn: de bomen die weerspiegeld worden in de vijver, de bladeren die op de vijver drijven, en de vis die erin zwemt. Escher was ook gefascineerd door spiegelingen. In het werk van Escher vinden we dus veel kleurcontrast, structuur, symmetrie en spiegelingen terug.

Stijl
Escher is gespecialiseerd in de Op-art en de hedendaagse kunst. 


Musea
De werken van Escher zijn te zien in diverse musea, onder andere in het:

Escher in het Paleis in Den Haag [1]
Fine Arts Museums of San Francisco in San Francisco [2]
National Gallery of Art in Washington D.C. [3] [4]
National Gallery of Canada in Ottawa Canada

Verdere documentatie
In Den Haag is sinds 16 november 2002 het museum Escher in het Paleis aan zijn werk gewijd in paleis Lange Voorhout. 


Bronnen
Biografisch Woordenboek van Nederland: M.C. Escher (1985)