Regie: Francis Ford Coppola
Scenario: James V. Hart
Met: Gary Oldman, Winona Ryder, Anthony Hopkins, Keanu Reeves, Sadie Frost, Cary Elwes, Richard E. Grant e.a.
122 min. / USA / 16 jaar / 1992

Eén van de meest invloedrijke werken uit de literatuur van de voorbije eeuw was een boek dat bij z’n oorspronkelijke uitgave door de critici werd afgekraakt en door het grote publiek genegeerd: Bram Stokers ultieme Victoriaanse horrorroman uit 1897: ‘Dracula’. Geen enkele literatuurprofessor die zichzelf serieus neemt zal het boek een groot werk van de wereldliteratuur willen noemen, maar de invloed ervan is onontkenbaar: meer dan 200 verfilmingen werden erop gebaseerd en de moderne horrorlectuur (denk maar aan mensen als Stephen King) zou nooit hetzelfde zijn geweest indien die roemruchte vampier nooit had bestaan.

Bram Stokers boek valt nauwelijks los te koppelen van de tijd waarin het werd geschreven: Victoriaans Engeland was een plaats van repressie, waarin emoties niet in het openbaar getoond mochten worden, waarin deftigheid en voornaamheid hoog in het vaandel werden gevoerd – het logische gevolg van een dergelijke strenge publieke moraal, was natuurlijk dat mensen een andere uitlaatklep gingen zoeken voor hun minder beschaafde instincten. Prostitutie was praktisch een industrie op zichzelf in die tijd, deftige heren gingen opium roken en misdaad tierde welig. Mensen deden alles wat ze nu in feite nog steeds doen, maar destijds moest het in donkere hoekjes gebeuren – je werd niet verondersteld om passies te voelen, laat staan een libido te hebben. In de literatuur komt die gespletenheid tussen het verfijnd, gecultiveerd Engeland dat het openbare imago ervan uitmaakte, en de ranziger kant ervan die ’s nachts tot leven kwam, tot uiting via romans als ‘Dr. Jekyll and Mr. Hyde’ en natuurlijk ook ‘Dracula’.

Maar het boek was dus geen succes – Bram Stoker is vrijwel in volledige anonimiteit gestorven. De cultus van de vampier is pas tot leven gekomen met de verfilmingen – ‘Dracula’ is in de eerste plaats een filmmonster. ‘Nosferatu’ van F.W. Murnau was de eerste, en sindsdien is de graaf met de scherpe tanden nooit helemaal uit de filmwereld verdwenen – de Hammer-horrorfilms met Christopher Lee zijn welbekend. In 1991 begon Francis Ford Coppola echter aan de eerste verfilming van de roman die ook effectief de plot van Bram Stokers boek zou volgen, iets dat tot dan toe eigenlijk nooit gedaan was. ‘Nosferatu’ had wel grosso modo de grote lijnen overgenomen, maar ook daar werd er veel ingekort en afgeweken. Coppola’s motieven waren niet geheel artistiek verantwoord – zijn productiemaatschappij Zoetrope zat zwaar in schuld en hij wilde een commerciëel succesvolle film maken om het te redden – maar gaandeweg maakte hij toch maar één van z’n beste films in jaren. Een laatste stuiptrekking van een eens groot regisseur die nog één pareltje aflevert voordat hij er definitief de brui aan geeft. ‘Jack’ en ‘The Rainmaker’ waren teleurstellingen, en sindsdien heeft Coppola het regisseren overgelaten aan z’n dochter Sofia.

Het mooie aan ‘Bram Stoker’s Dracula’ is de manier waarop die Victoriaanse thematiek opnieuw tot leven komt in de film. ‘Dracula’ gaat helemaal niet over een eng monster dat je bloed komt zuigen, het gaat, zoals alle goeie literatuur, in wezen over seks. Het zuigen van bloed heeft sowieso al een seksuele connotatie (zeker toen deze film werd gemaakt, midden in het tijdperk van aids), maar wat opvallend is in deze interpretatie, is dat vrouwen door hem gebeten willen worden. Twee vrouwelijke personages staan centraal: Mina (Winona Ryder) en haar vriendin Lucy (Sadie Frost) – in Mina herkent Dracula zijn gestorven geliefde en hij gaat haar dan ook het hof maken. Dracula is een knappe, mysterieuze man die haar hart sneller doet slaan – oneindig veel opwindender dan haar brave, Victoriaanse man Jonathan Harker (Keanu Reeves). De twee kijken elkaar in de ogen en je ziet de gloeiend hete vonken overslaan. Lucy is eerder een simpel slachtoffer van Dracula, dat hij gebruikt om zich te voeden, maar bekijk de scène waarin Lucy gebeten wordt – dat is geen horror, dat is de aanzet naar een pornofilm.

En dat is in wezen wat Dracula als personage doet: hij maakt – om het even heel simpel uit te drukken – vrouwen geil, hij maakt ze bewust van hun seksualiteit. En dat in een tijd waarin mànnen niet eens een seksleven hoorden te hebben, laat staan vrouwen. Dracula was gewoon... tja... onfatsoenlijk. Not done. De centrale strijd in de film is die tussen een stelletje nette Britse heren (plus één Nederlander, Abraham Van Helsing, gespeeld door Anthony Hopkins), die mooi in de pas van de Victoriaanse samenleving lopen en geloven in God, tegenover die aantrekkelijke vreemdeling die zich heeft afgekeerd van God, die doet waar hij zin in heeft en door geen enkele wet of conventie gestoord kan worden. Hij is een bedreiging voor die keurige meneertjes – fysiek, maar vooral ook seksueel.

Coppola filmt dat alles met een soms adembenemende visuele flair – dit is één van de mooiste films die ik ooit heb gezien. Een kleurencodering met (om voor de hand liggende redenen) veel rood, de weelderige kostuums en decors, de manier waarop Coppola vaak verschillende beelden laat overlappen, het gebruik van een schaduwspel tijdens de openingsscènes, de versnelde weergaves wanneer er vanuit het standpunt van Dracula zelf gefilmd wordt... Elke minuut van deze film geeft ons wel iets om van op te kijken, dit is een visueel onvergelijkbaar feest. Coppola zelf heeft wel betere films gemaakt, maar nooit één die er zo overdonderend mooi uitzag.

Fouten zijn er natuurlijk ook – Keanu Reeves zet een ongelooflijk fake Brits accent op als Jonathan Harker en acteert, naar aloude gewoonte, met alle natuurlijkheid en souplesse van een houten plank. Geen wonder dat Mina naar Dracula rent, de eerste kans die ze krijgt. De manier waarop Gary Oldman zowel een jonge, oude als monsterlijke Dracula weet neer te zetten zonder belachelijk over te komen, is overigens indrukwekkend.

Bovendien zijn er bepaalde plotpunten die pas duidelijk worden wanneer je het boek hebt gelezen: waarom wilt Dracula nu precies naar Engeland verhuizen (de reden waarom hij Jonathan naar Transylvanië laat overkomen)? De reden is simpel hoor; hij wil gewoon z’n jachtterrein verleggen, aangezien de locale bevolking op het punt staat hem te komen lynchen. Maar dat wordt in de film niet expliciet uitgelegd. En hoe zit dat nu precies met Renfield, de waanzinnig geworden voorganger van Jonathan die in een gekkenhuis zit te razen over zijn meester die zal komen? Het antwoord is dat Renfield door Dracula terug naar Engeland werd gestuurd om de aankoop van bepaalde stukken grond te regelen, maar dat hij zodanig was doorgeflipt door zijn verblijf bij de vampier, dat ze hem hebben opgesloten. Kleine vragen, die niet écht van de kracht van de film wegnemen, maar ze hadden net zo goed wel beantwoord kunnen worden.

‘Bram Stoker’s Dracula’ heeft in ieder geval de toon van het boek helemaal juist getroffen – de sfeerzetting, muziek en bovenal die magnifieke fotografie zijn ronduit fantastisch. Dit is wellicht de zwanenzang geweest van een belangrijk regisseur. En wat voor één.